Oktobar je mesec kada su u ovim krajevim tokom turbulentnih ratnih godina i Prvog i Drugog svetskog rata vođene žestoke borbe za oslobodjenje. Sto sedam godina prošlo je od oslobodjenja doljevačkog kraja u Prvom svetskom ratu. Srpska Prva armija, pod komandom Petra Bojovića, pobedonosno je ušla u Niš 12.oktobra 1918. godine, a danima pre toga vođene su ogorčene borbe za sa nemačkim snagama i na teritoriji opštine Doljevac, najviše na planini Seličevici odakle se srpska vojska spustila u grad i oslobodila ga, ali i na potezu izmeđ Pukovca i Kočana.
Među vojnicima koji su od 15.septembra, kada je počeo proboj Solunskog fronta, do 12.oktobra kada je oslobođen Niš, prešavši za kratko vreme 500 kilometara, bili su i hrabri ratnici sa ovih prostora, pripadnici Moravske divizije, među kojima i čuveni Drugi pešadijski puk, prvog poziva, „Knjaz Mihajlo“, poznatiji kao „Gvozdeni puk“. Moravska divizija usmerena je u tim borbama da ovlada Seličevicom i sa juga nadire ka Nišu. U sastavu Prve armije, pored Moravske, bile su i Drinska i Dunavska divizija, srpska Konjička divizija i francuska Konjička brigada. Ipak, naša vojska, potpomognuta Francuzima, imala je gotovo dvostruko slabije snage u odnosu na neprijatelja.
Selo Doljevac oslobođeno je posle žestokih borbi između Pukovca i Kočana 9. oktobra i 10.oktobra i kod Šainovca 10.oktobra, kada je neprijatelj proteran preko Toplice i povukao se na Nišu odakle je samo dan kasnije morao da otpočne sa evakuacijom. Pukovac, Kočane, Doljevac, Šainovac, 11.oktobar dočekali su u slobodi.
A evo kako su tekle operacije za oslobođenje.
Na dan 9.oktobra Moravska divizija je nadirući sa dva puka u prvoj liniji i jednim u rezervi izbla kod sela Dukat. Dunavska divizija sa tri puka u prvoj liniji nadirala je, tog dana, od Leskovca, preko Lipovice, do poteza između Pukovca i Kočana, zauzevši pod komandom kapetana Todora Damjanovića, Kočansku i Šainovačku kosu, odbacivši neprijatelja preko Toplice.
Svi napori Nemaca kod Kočana da suzbiju napredovanje srpske vojske nisu imali efekta, iako su se sledećeg dana 10. oktobra razvile najžešće borbe.
„Gvozdeni puk“ je ovladao Seličevicom i Zborištem jugoistočno od Koprijana, dok je Dunavska divizija, uz podršku artiljerije, izvršila više protivnapada na potezu Orljane-Šainovac-Kočane. Nemci su uspeli da zauzmu Šainovac i produže prema Badnjevcu, ali su zaustavljeni i opet odbačeni nazad preko Toplice.
Time je pitanje pobednika bilo gotovo odlučeno. Nemci zaključuju da treba prekinuti odbranu Niša i povući se na nove položaje kod Kraljeva.
Već 11. oktobra Moravska divizija je proterala neprijatelja sa leve obale Nišave, stigavši na liniju Kamara-Gorica-Markovo kale, desnom kolonom, a levom kod Koprijana i Knežice.
Dok su Nemci nameravali da evakuišu grad odvozeći oružje i sve sirovine, u preko 400 vagona, iz jedne zaplenjene haubica biva pogodjen voz natovaren municijom. Tom prilikom oštećena je i pruga i vozovi sa materijalom i sirovinama ostali u gradu, a Nemci pod komandom generala Štojbena krenuli u povlačenje.
Srpska Prva armija, po drugi put za kratko vreme, neposredno posle kapitulacije Bugarske i njenog razoružanja kod Kumanova, prvih dana oktobra, ponovo je porazila nemačku 11.armiju, čime je definitivno bila presečena veza Centralnih sila sa Carigradom, a put ka konačnom oslobođenju zemlje otvoren.
J.Kozomara
Leave a Reply