Koprijan tvrdjava najznačajniji istorijski lokalitet u opštini Doljevac konačno, na radost i stručne javnosti i ovdašnjih stanovnika, predmet je pažnje nadležnih institucija s obzirom na to da su otpočeli radovi na njenom istraživanju i restauraciji. Realizacija projekta planirana je po fazama, ukupno njih pet. Proces nije ni lak, ni brz, ali nakon decenija čekanja, konačno joj dolaze bolji dani. U ovaj proces uključeni su Arheološki institut, Istorijski institut i Vizantološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti, Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Niša, Narodni muzej u Nišu, kao i ovdašnja lokalna samouprava. Najnovija saznanja o istraživanju tvrdjave Koprijan koja se datira u 1372. godinu predstavljena su javnosti na predavanju održanom u Javnoj biblioteci u Doljevcu u prisustvu dr Vesne Bikić i mr Uglješe Vojvodića koji su rukovodili radovima na Koprijanu.
Koprijan je, po njihovim rečima, veoma važan za period Moravske Srbije, kada je Srbija bila razjedinjena, jer je to vreme prodora Turaka, u čemu su ovakvi lokaliteti imali značajnu odbrambenu ulogu. –Tada počinje izgradnja i obnova niza odbrambenih utvrdjenja. U niškom kraju to su Koznik, Svrljig, Prokupački grad i Koprijan. Na mestu Koprijan tvrdjave ranije je, pretpostavlja se, bio podignut vizantijski grad Komplos koji se pominje u hrisovulji cara Vasilija II iz 1119. godine. Koprijan je bio prvi na udaru sa juga i štitio je sve prodore dalje kroz kotlinu. Nakon kneza Lazara nastaje turbulentno vreme, te je 1413.godine Koprijan prvi put osvojen, potom vraćena Stefanu Lazareviću, a 1451. ga Turci trajno osvajaju i tvrdjava od tada nije obnavljana, niti se u njoj odvijao život, jer je bila u dubini turske teritorije. Ostaci Koprijana su vrlo impresivni. bez obzira na sve, to je jedan od očuvanijih spomenika srpskog srednjeg veka U turskim defterima se pominje i selo Kurvingrad koje je sredinom 15. veka imalo 23 kuće, a krajem 15. veka je upola manje. Zapaža se dakle tendencija napuštanja naselja iz bezbednosnih razloga. Podno Koprijana su 1933. nadjeni ostaci crkve u moravskom stilu. Pretpostavlja se da je u pitanju crkva Sv. Djordja, koja se prvi put spominje 1498. godine u jednom popisu, rekla je Vesna Bikić.
Utvrdjenje je u velikoj meri oštećeno tokom prekopavanja divljih kopača u ranijem periodu, koji su sledili legende o velikom blagu na ovom mestu, te su tokom godina uništavali ovaj lokalitet, kaže Vojvodić. –Zatekli smo brojne ukope koje su napravili ti divlji kopači, neki od tih ukopa su bili ogromni, čak 5 puta 4 metra, na nekim mestima. U nekim delovima je čak probijen i bedem. Lokalitet je inače više puta uništavan, što se vidi i po slojevima gareži na koje smo nailazili tokom iskopavanja. U konsultaciji sa arhitektama fokusirali smo se na centralni deo istočnog bedema, sa jugozapadne strane ispratili smo spoljni zid gornjeg grada, što je i cilj ove faze istraživanja, značajan za planiranje daljih radova u narednom periodu. Tokom našeg istraživanja iskopana je cisterna za vodu. Najveći broj nalaza su gvozdeni klinovi za konstrukcije na utvrdjenju, ostaci noževa i strelica koji su korišćeni tokom borbi na utvrdjenju, veliki broj ulomaka keramičkih posuda i životinjskih kostiju. Sve to će biti podvrgnuto daljima analizama, ali ono što se sada može zaključiti je da se datiraju u 14. i 15. vek. Lokalitet je sniman i 3D skenerom, kako bi bila moguća i virtualna prezentacija.
Naučnici kažu da su dobili sredstva nadležnog ministarstva za dalj rad i da se u narednom periodu mogu očekivati najnoviji rezultati istraživanja ovog našeg istorijskog blaga.
J.Kozomara
